28 marca 2019 r. Parlament Europejski przyjął dyrektywę ustanawiającą przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do retransmisji programów telewizyjnych i radiowych oraz zmieniająca dyrektywę Rady 93/83/EWG (tzw. dyrektywa nadawczo-reemisyjna).
Dyrektywa jest elementem przedstawionego przez Komisję Europejską – we wrześniu 2016 roku – pakietu dotyczącego modernizacji prawa autorskiego, którego częścią była również szeroko dyskutowana dyrektywa o prawach autorskich na jednolitym rynku cyfrowym (przegłosowana przez Parlament Europejski 26 marca).
Przyjęte pod koniec marca przepisy regulują szereg niezwykle istotnych kwestii z punktu widzenia branży audiowizualnej. Wprowadzono neutralną technologicznie definicję reemisji, obejmującą – obok reemisji kablowej – także reemisję satelitarną, reemisję w systemach sieci zamkniętych opartych na protokole IP, czy rozpowszechnianie w technologii direct injection. Dyrektywa przesądza, że każdy akt reemisji bez względu na użytą technologię wymaga zezwolenia podmiotów posiadających prawa wyłączne. Wszystkie objęte dyrektywą formy reemisji powinny – na wzór dyrektywy 93/83/EWG – podlegać obowiązkowemu zbiorowemu zarządowi. Powyższe oznacza, że dla legalności poszczególnych tego typu aktów eksploatacji konieczne będzie uprzednie uzyskanie licencji od właściwej organizacji zbiorowego zarządzania. Organizacje zbiorowego zarządzania mające prawa do zarządzania prawami tej samej kategorii utworów będą uprawnione do udzielenia lub odmowy udzielenia zezwolenia na reemisję, również w sytuacji braku powierzenia przez uprawnionego praw w zarząd. Obowiązkowe zbiorowe administrowanie prawami nie będzie miało zastosowania do reemisji wykonywanych przez organizację telewizyjną w odniesieniu do jej własnych transmisji, chyba że upoważnienie takie zostanie odrębnie udzielone organizacji zbiorowego zarządzania.
Dyrektywa wprowadza zasadę państwa pochodzenia wobec niektórych dodatkowych usług świadczonych przez organizacje telewizyjne. Zgodnie z tą zasadą, nadawcy mogą udostępniać w ramach dodatkowych usług online utwory w całej Unii Europejskiej bez potrzeby uzyskiwania licencji w każdym kraju, do którego dociera sygnał nadawcy. Konieczne będzie uzyskanie licencji jedynie w kraju, w którym określony nadawca telewizyjny posiada swoje główne przedsiębiorstwo.
Zasada państwa pochodzenia ma w swoim założeniu ułatwić użytkownikom uzyskanie praw do korzystania z utworów na terytorium Europy. Przyjęcie tej zasady w pełnym zakresie prowadziłoby jednak do pozbawienia uprawnionych prawa do decydowania o eksploatacji ich dzieł na terytoriach poszczególnych państw członkowskich i uzyskania z tego tytułu adekwatnego wynagrodzenia. W konsekwencji oznaczałoby to całkowite odejście od zasady terytorialności prawa autorskiego, na której zbudowanych jest większość modeli finansowania koprodukcji międzynarodowych, w ramach których powstaje większość ambitnych filmów europejskich.
W następstwie interwencji środowisk związanych z sektorem audiowizualnym zasada państwa pochodzenia została ograniczona do programów informacyjnych i publicystycznych oraz programów będących produkcjami własnymi organizacji telewizyjnej w całości przez nią finansowanych. Powyższe ograniczenie stanowi kompromis, na gruncie którego zasada państwa pochodzenia ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji, w których potrzeba uproszczenia warunków uzyskania niezbędnych praw jest uzasadniona. Takie rozwiązanie ułatwi nadawcom dystrybucję programów, nie ingerując zasadniczo w model eksploatacji utworów audiowizualnych oparty na licencjach terytorialnych.
Dyrektywa porządkuje również sytuację powstałą po wydaniu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyroku w sprawie C-138/16 AKM. Dyrektywa przyznaje państwom członkowskim możliwość przesądzenia, że przepisy dotyczące wymogu uzyskania zezwolenia podmiotów praw na dokonanie reemisji oraz obowiązkowego pośrednictwa organizacji zbiorowego zarządzania mają zastosowanie również w sytuacji, gdy zarówno pierwotna transmisja, jak i reemisja, odbywają się na tym samym terytorium.
Analizowane przepisy pierwotnie miały formę rozporządzenia, jednak na początku bieżącego roku podjęto decyzję o ich przekształceniu w dyrektywę, co oznacza, że na państwach członkowskich spoczywa obowiązek ich implementacji do prawa krajowego. Za dyrektywą głosowało 460 europosłów, 53 było przeciw, a 8 wstrzymało się od głosu. Po publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, co powinno nastąpić w najbliższych miesiącach, państwa członkowskie będą miały 2 lata na wdrożenie jej postanowień do krajowych porządków prawnych.