Wyrok Sądu Najwyższego z 20 lipca 2020 roku oddalający skargę kasacyjną operatora telewizji kablowej Tomków Sp. z o.o. to wielki sukces Stowarzyszenia Filmowców Polskich i bardzo istotne rozstrzygnięcie dla twórców. Sąd Najwyższy orzekł, iż bezprawne korzystanie z utworów pociąga za sobą obowiązek zapłaty odszkodowania równego dwukrotności stosownego wynagrodzenia.
13 września 2017 roku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zasądził na rzecz Stowarzyszenia Filmowców Polskich odszkodowanie ryczałtowe od uchylającego się od opłat operatora telewizji kablowej. Odszkodowanie miało być równe dwukrotności stosownego wynagrodzenia obliczonego według stawek stosowanych w umowach zawieranych z innymi operatorami telewizji kablowych (sygn. akt I ACa 890/17). Pozwany przedsiębiorca, nie zgadzając się z wyrokiem, wniósł skargę kasacyjną, w której podniósł zarzut, iż dwukrotność stosownego wynagrodzenia, wykracza znacząco poza rzeczywiście poniesioną szkodę i tym samym żądanie to stanowi nadużycie prawa. Operator telewizji kablowej Tomków Sp. z o.o. zakwestionował także zgodność z Konstytucją podstawy roszczenia Stowarzyszenia Filmowców Polskich [art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych].
Rozpatrując skargę powoda, Sąd Najwyższy przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne dotyczące zbadania zgodności z Konstytucją artykułu 79 ust. 1 pkt 3 lit. b) u.p.a.p.p. Regulacja ta przewiduje, że uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone może żądać od osoby, która je naruszyła, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.
W wyroku z dnia 5 listopada 2019 roku Trybunał Konstytucyjny uznał regulację za zgodną z Konstytucją (sygn. akt P 14/19). Orzeczenie zapadło jednogłośnie. Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że ochrona praw na dobrach niematerialnych jest niewspółmiernie trudniejsza. Kwestionowany artykuł ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie ingeruje jednak nadmiernie w prawo własności naruszyciela ani w zasady sprawiedliwości społecznej. Trybunał nie dopatrzył się w tak określonym ryczałcie zupełnego oderwania od wysokości poniesionej szkody. W jego opinii takie unormowanie jest skuteczne z punktu widzenia celu wynikającego ze wskazanych konstytucyjnych wzorców kontroli. Ochrona praw majątkowych jednego podmiotu zawsze będzie wiązała się z ingerencją w prawa majątkowe naruszyciela, usprawiedliwioną jego bezprawnym działaniem oraz trudnościami w wykryciu i wykazaniu szkody.
Po uzyskaniu odpowiedzi na ww. pytanie prawne, 20 lipca 2020 roku Sąd Najwyższy wydał wyrok oddalający skargę kasacyjną operatora telewizji kablowej (sygn. akt V CSK 108/18). W ustnych motywach rozstrzygnięcia Sąd wskazał, że uprawnieni w przypadku naruszenia majątkowych praw autorskich mają prawo domagania się odszkodowania ryczałtowego w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia. Sąd odniósł się także do podniesionego przez pozwaną spółkę zarzutu nadużycia prawa – stwierdził, że na zarzut ten może skutecznie powoływać się jedynie taki podmiot, który sam nie narusza praw czy zasad współżycia społecznego (tzw. zasada czystych rąk). Natomiast pozwana spółka, naruszając prawa autorskie podmiotów reprezentowanych przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich, działała wbrew prawu. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że dwukrotność stosownego wynagrodzenia może w praktyce przewyższać wartość rzeczywiście poniesionej szkody. Ewentualne odstępstwo od zasądzenia na rzecz uprawnionego dwukrotności stosownego wynagrodzenia (w oparciu o art. 5 k.c.) jest możliwe jedynie w zupełnie wyjątkowych sytuacjach – wówczas, gdy tak wyliczone odszkodowanie w sposób rażący, widoczny „gołym okiem”, znacząco przewyższa rzeczywiście poniesioną szkodę.
Sąd Najwyższy wskazał także, że w przypadku wykorzystywania danego utworu czy utworów bezumownie, dla wykazania stosownego wynagrodzenia nie jest konieczne przeprowadzanie dowodu z opinii biegłego. Wymagane jest jedynie wykazanie jakie stawki są stosowane z legalnie działającymi użytkownikami tych praw.
Przedstawione w omawianym wyroku stanowisko Sądu Najwyższego ma niezwykle istotne znaczenie dla praktyki stosowania prawa. Potwierdza uprawnienie twórców do żądania odszkodowania od podmiotu naruszającego przysługujące im prawa autorskie w wysokości dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które otrzymaliby na podstawie umownej. Ponadto precyzuje, że mimo iż w praktyce możliwa jest sytuacja, gdy dwukrotność stosownego wynagrodzenia nie zawsze odpowiada dokładnej wysokości szkody (co do tej pory stanowiło główny argument przeciwników tej regulacji), to jednak ta cecha odszkodowań ryczałtowych nie sprzeciwia się pełnemu stosowaniu regulacji z art. 79 ust. 1 pkt 3 b u.p.a.p.p.