Sądy potwierdzają słuszność stanowiska SFP-ZAPA w sporach z multipleksami! - Związek Autorów i Producentów Audiowizualnych (ZAPA)

Stawka 2,1% za prawa autorskie chronione przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich oraz Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, w ramach której organizacje stosują obecnie odpowiednio stawki 0,95% oraz 1,15%, funkcjonuje na rynku od niemal 20 lat. W 2000 r. oraz w 2001 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego zatwierdził stawkę 2,1% w tabelach każdej z ww. organizacji. Od tego czasu umowami z SFP-ZAPA i ZAiKS-em objęty został niemal cały rynek pod względem liczby podmiotów prowadzących kina. Świadczy to o powszechnej akceptacji ww. pułapu obciążenia tantiemami dla współtwórców filmowych. Stawki proponowane przez obie organizacje zyskały aprobatę ponad 400 niezależnych od siebie podmiotów zarządzających kinami w całej Polsce. Są to nie tylko domy kultury prowadzące jednosalowe kina, ale także większe podmioty. Systematycznie zawierane są także kolejne umowy, między innymi z kinami zrzeszonymi w Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych. Tylko na początku br. SFP-ZAPA podpisało kilka takich kontraktów. Skoro więc na rynku podjęto kilkaset indywidualnych, autonomicznych decyzji o zawarciu umów z SFP-ZAPA oraz ZAiKS-em, to niewątpliwie stawki w nich zawarte można uznać za rynkowe.

Umowami z SFP-ZAPA nie są objęte 3 największe multipleksy, z którymi organizacja prowadzi spory sądowe. Prowadzące je spółki, choć uzyskują wielomilionowe przychody dzięki wyświetlaniu filmów, odmawiają zapłaty ich twórcom ustawowego wynagrodzenia. Największe multipleksy nie chcą zaakceptować powszechnie stosowanej stawki dochodzonej przez SFP-ZAPA. Twierdzą bowiem, że o rynkowej akceptacji powinna świadczyć nie liczba podmiotów mających podpisane umowy z organizacjami zbiorowego zarządzania (OZZ), a wyłącznie liczba kin prowadzonych przez dane podmioty. Z ich punktu widzenia stanowisko wydaje się być zrozumiałe. Trzy największe sieci kinowe posiadające łącznie ponad 100 kin w całej Polsce chciałyby w ten sposób decydować o wysokości stawek na rynku, według których mają być wynagradzani twórcy filmowi, zarówno polscy jak i zagraniczni. W sposób oczywisty taka argumentacja nie jest możliwa do zaakceptowania i obrony przed niezależnymi organami, w tym Komisją Prawa Autorskiego (KPA) oraz sądami powszechnymi. W przeszłości, analogiczne do multipleksów stanowisko prezentowali najwięksi operatorzy kablowi w Polsce. Powoływali się wówczas na to, że to oni świadczą usługi dla największej liczby abonentów i to ich brak akceptacji dla stawki z kilkuset umów SFP-ZAPA z innymi operatorami powinien przesądzać o wysokości obciążeń względem organizacji. Takie podejście zostało w sposób jednoznaczny i zdecydowany zanegowane przez sądy. Obecnie niemal 100% operatorów kablowych (w tym również największe podmioty na tym rynku) ma zawarte umowy z SFP-ZAPA według stawki procentowej jednakowej dla całego rynku. Najwięksi operatorzy negujący w przeszłości stawkę SFP-ZAPA uregulowali także zaległości, wraz z wysokimi odsetkami. Stawka organizacji została także potwierdzona w prawomocnie zatwierdzonej tabeli stawek wynagrodzeń. O praktyce rynkowej nie przesądza więc postawa kilku podmiotów uzyskujących największe wpływy finansowe. Kryterium, które powinno być brane pod uwagę jest liczba umów zwartych według identycznej stawki i realizowanych od wielu lat.

Roszczenia SFP-ZAPA oraz ZAiKS o zapłatę tantiem należnych współtwórcom filmowym są zatem solidnie ugruntowane. Pomimo upływu wielu lat, stawka, według której wyliczane są tantiemy należne twórcom filmowym, nie zwiększyła się. Od prawie dwóch dekad wynosi 2,1% i zgodnie z nią płaci zdecydowana większość użytkowników praw.
 

W lipcu 2018 r. weszła w życie ustawa o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (ustawa o ZZ). Wprowadziła ona obowiązek złożenia przez wszystkie organizacje zbiorowego zarządzania wniosków do Komisji Prawa Autorskiego (KPA) o zatwierdzenie tabel wynagrodzeń. SFP-ZAPA złożyło taki wniosek wspólnie z ZAiKS-em na łączną stawkę za prawa autorskie w wysokości 2,1% wszystkich wpływów uzyskanych z tytułu wyświetlania utworów audiowizualnych. Są nimi wpływy ze sprzedaży biletów na wszystkie filmy eksploatowane przez kina, oraz inne wpływy uzyskane z tytułu wyświetlania, m.in. ze sprzedaży kuponów, voucherów, kodów, zaproszeń, karnetów oraz z dopłat za okulary 3D. Zastosowanie identycznej stawki procentowej dla wszystkich kin uzyskujących wpływy z wyświetlania jest zgodne z przepisami ustawy o ZZ. Jest też najlepszym możliwym sposobem na jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów funkcjonujących na rynku kinowym. Pozwala bowiem na wyliczenie wynagrodzenia dla twórców filmowych w wysokości adekwatnej do zakresu i skali korzystania z praw autorskich oraz do poziomu wpływów osiąganych z tego tytułu. Małe kino, w którym bilet przykładowo kosztuje 10 zł netto będzie zobowiązane do odprowadzenia od tego biletu tantiem za prawa autorskie, czyli łącznie dla SFP-ZAPA i ZAiKS-u, w wysokości 21 groszy (10 zł x 2,1%). Z kolei duży multipleks, w którym bilet na ten sam film będzie przykładowo kosztował 25 zł netto, przy zastosowaniu tej samej stawki procentowej będzie miał obowiązek rozliczyć od tego biletu tantiemy łącznie za prawa chronione przez obie organizacje w wysokości 53 groszy (25 zł x 2,1%). Podobny sposób wyliczania wynagrodzeń (stawka procentowa od wpływów) jest stosowany także przez zagraniczne organizacje zbiorowego zarządzania.

We wniosku o zatwierdzenie tabel, SFP-ZAPA i ZAiKS, zgodnie z przepisami ustawy o ZZ, przedstawiły niższe stawki wynagrodzeń obowiązujące podmioty prowadzące działalność kulturalną, które korzystając z utworów, nie osiągają bezpośrednich lub pośrednich korzyści majątkowych.

W listopadzie ubiegłego roku odbyła się pierwsza rozprawa administracyjna przed Komisją Prawa Autorskiego. W jej trakcie trzyosobowy Zespół Arbitrów Komisji nie przychylił się do wniosków stowarzyszenia reprezentującego multipleksy o zawieszenie postępowania. Takie stanowisko kin obnaża ich taktykę nastawioną wyłącznie na unikanie płacenia tantiem. Z jednej strony multipleksy głoszą hasła, że rzekomo zależy im na tym, aby OZZ posiadały tabele wynagrodzeń, bo chcą mieć pewność ile i której organizacji mają płacić. Z drugiej strony, kiedy rusza postępowanie przed KPA, które ma przesądzić według jakiej stawki należy regulować tantiemy, kina wnoszą o zawieszenie postępowania. Oczywiście równolegle nie płacą ani złotówki tantiem dla współtwórców chronionych przez SFP-ZAPA. Powyższe działanie kin ma na celu wyłącznie przedłużanie postępowania i odkładanie w czasie rozstrzygnięcia KPA. Termin kolejnej rozprawy administracyjnej został zakreślony na 25 marca 2020 r., zaś termin na zakończenie całego postępowania na połowę kwietnia br. Jego sprawny przebieg i zapowiedź szybkiego wydania decyzji pozwala mieć nadzieję na uporządkowanie rynku wyświetlania. Powinno to w końcu doprowadzić do sytuacji, w której wszystkie podmioty wyświetlające filmy realizują ustawowy obowiązek płacenia tantiem. Co najważniejsze – według identycznej stawki procentowej – która zgodnie z zasadą równego traktowania nie stawia w uprzywilejowanej sytuacji żadnego podmiotu uzyskującego wpływy z wyświetlania filmów. Bez względu na to czy dysponuje on profesjonalną obsługą prawną czy też nie.

Zdecydowana większość podmiotów prowadzących kina reguluje tantiemy autorskie dla twórców reprezentowanych przez SFP-ZAPA. Doskonale rozumieją one zależność, że skoro wyświetlanie filmów przynosi im wymierne korzyści finansowe, to współtwórcom tych filmów należy się wynagrodzenie w postaci tantiem. Niezależnie od faktu, że płacenie tantiem jest obowiązkiem ustawowym. Niestety nie wszyscy chcą działać zgodnie z powyższym, uczciwym mechanizmem rynkowym.

Od pewnego czasu jeden z przedstawicieli władz Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych (SKSiL) namawia swoich członków do wypowiadania umów zawartych z SFP-ZAPA i ZAiKS-em. Jako powód konieczności wypowiedzenia umów wskazuje żądania uiszczania opłat wysuwane przez organizacje reprezentujące prawa pokrewne (m.in. STOART i ZASP). Jego zdaniem jest to wystarczająca przesłanka dla obniżenia stawki wynagrodzeń za zupełnie inną kategorię praw – autorskich – reprezentowanych przez SFP-ZAPA i ZAiKS. Taka argumentacja jest jednak całkowicie nietrafiona. Można ją porównać do oczekiwania obniżenia przez kino rachunków za najem lokalu pod prowadzoną działalność kinową tylko dlatego, że kino nie opłacało przez wiele lat rachunków za media i obecnie ich dostawcy zwrócili się o ich uregulowanie. Obowiązek uiszczania tantiem na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania, w tym prawami pokrewnymi, istnieje od dawna. Konsekwencje jego nierealizowania przez kina nie mogą być więc przenoszone obecnie na autorów chronionych przez SFP-ZAPA oraz ZAiKS.

Dodatkowo należy wskazać, że wprowadza w błąd informacja przekazywana członkom SKSiL jakoby średnia stawka w Europie pobierana przez OZZ wynosiła 1%. Po pierwsze, stawka ta pobierana za granicą odnosi się tylko do praw kompozytora. A przecież w Polsce tantiemy należą się nie tylko twórcom muzyki, ale także m.in. reżyserom, scenarzystom, operatorom obrazu, scenografom, dekoratorom wnętrz. Naturalne więc, że stawka wynagrodzenia dla szerszego katalogu uprawnionych powinna być wyższa. Przykładowo w Hiszpanii, w której podobnie jak w Polsce poza kompozytorem wynagradzani są także inni uprawnieni, stawka wynosi niemal 4%. Po drugie, stawka SFP-ZAPA nie dość, że jest ugruntowana rynkowo to jeszcze została potwierdzona w postępowaniach sądowych prowadzonych przez SFP-ZAPA z multipleksami.

W pierwszej kolejności należałoby rozważyć czy nakłanianie do wypowiadania umów nie wypełnia znamion czynu niezgodnego z zasadami uczciwej konkurencji. Powstaje jednak też pytanie, komu zależy na tym, aby rynek nie był rzetelnie informowany o bieżącej sytuacji dotyczącej płatności na rzecz OZZ. Przedstawiciel SKSiL rozsyłający do członków Sieci instrukcje dotyczące rozwiązywania kontraktów z SFP-ZAPA sam nie zaprzestał dokonywania wpłat na rzecz organizacji. Multipleksy wykorzystują zamieszanie w obszarze płatności twierdząc, że skoro rzekomo nie wszystkie kina akceptują stawkę 0,95%, to one również powinny zapłacić znacznie mniej. Widać więc wyraźnie, że to nie podmioty zrzeszone w SKSiL faktycznie korzystają na obecnej „akcji” wypowiadania umów. Kina studyjne działały zgodnie z prawem. Obecnie wypowiadając umowy i nie płacąc tantiem naraziłyby się na konsekwencje prawne i konieczność pokrycia dodatkowych kosztów. Obowiązek płacenia tantiem wynika wprost z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a OZZ mają nie tylko prawo, ale też obowiązek podejmować wszelkie działania przewidziane prawem w celu egzekwowania kwot należnych reprezentowanym przez siebie uprawnionym. Przekonują się już o tym multipleksy. Przegrywając w sądach, ponosząc ogromne koszty obsługi prawnej związane z prowadzeniem sporów sądowych, finalnie są zobowiązywane do zapłacenia tantiem powiększonych o bardzo wysokie odsetki.

Mając na uwadze powyższy obraz sytuacji panującej na rynku zrozumiałe są sygnały docierające do SFP-ZAPA, iż kina zrzeszone w Sieci Kin Studyjnych i Lokalnych nie widzą powodu, dla którego miałyby wstrzymywać płatności tantiem i rozwiązywać umowy z OZZ. Co więcej, podmioty te wyrażają swoje zaskoczenie działaniami podejmowanymi przez reprezentantów Sieci, które mają sprowadzać się do rozsyłania szablonów wypowiedzeń umów z OZZ i bezwarunkowego oczekiwania zwrotu podpisanych dokumentów. Nie zaskakuje więc „efekt” powyższych działań reprezentantów SKSiL. Umowy wypowiedziało zaledwie kilkanaście podmiotów, z których część po przeanalizowaniu wyczerpujących informacji przekazanych im przez SFP-ZAPA nie wyklucza cofnięcia złożonych oświadczeń o wypowiedzeniu umów. Kin zrzeszonych w Sieci jest ponad 200. Kolejne ponad 200 to podmioty nienależące do SKSiL, które regulują tantiemy i mają zawarte umowy z SFP-ZAPA.

Nakłanianie do nagłego rozwiązywania umów można odczytywać wyłącznie jako ruch natury taktycznej spowodowany trwającym postępowaniem przed Komisją Prawa Autorskiego. Niestety jest to równolegle próba oszczędzania na wynagrodzeniach dla twórców filmowych, których filmy kina wyświetlają. Tym bardziej zdumiewać musi więc stanowisko niektórych podmiotów, że to twórcy powinni im być wdzięczni za to, że kina w ogóle wyświetlają ich filmy.
 

W bieżącym roku należy spodziewać się korzystnych dla SFP-ZAPA prawomocnych już rozstrzygnięć w sporach z multipleksami. Do końca kwietnia bieżącego roku powinna też zapaść decyzja Komisji Prawa Autorskiego dotycząca zatwierdzenia tabel wynagrodzeń z wniosków OZZ. Obecnie dochodzona przed KPA stawka wynagrodzeń za prawa autorskie chronione przez SFP-ZAPA i ZAiKS, to niezmiennie 2,1%. We wniosku o zatwierdzenie tabeli zmienił się natomiast jej wewnętrzny podział pomiędzy organizacjami. Aktualna stawka SFP-ZAPA to 1,05% i ZAiKS-u także 1,05%. Ta modyfikacja, nie zwiększająca obciążenia kin względem obu organizacji, wynika ze zmiany zakresu repertuaru chronionego przez każdą z OZZ. Scenarzyści, którzy nie powierzyli swoich praw w zarząd żadnej organizacji, mają być w przyszłości wynagradzani z kwot pobieranych przez SFP-ZAPA. W obecnych umowach ta grupa twórców jest reprezentowana przez ZAiKS. Prawdopodobnie już w I połowie bieżącego roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wyda tzw. decyzję o reprezentatywności, która potwierdzi powyższy zakres reprezentacji SFP-ZAPA w zakresie praw twórców scenariusza.